Dysbioza - poradnik

Badania prowadzone w ostatnich latach wykazały, że skład mikroflory jelitowej ma duży potencjał diagnostyczny w przypadku wielu chorób (Science 336, 2012). Potencjał ten można w szczególności wykorzystać rozpatrując wyniki badania mikroflory jelitowej w połączeniu z analizą mikroskładników odżywczych, określeniem stężenia hormonów i stanu układu immunologicznego. Dlatego w naszym laboratorium szczególnie zależy nam na wzięciu pod uwagę tych nowych odkryć i zaoferowaniu naszym Klientom kompleksowej diagnostyki flory jelitowej wraz z diagnostyką szeregu parametrów wykrywanych w kale, niezbędnych do postawienia diagnozy. W tym celu utworzyliśmy opisane dalej profile badań.

Zespoły chorobowe i związane z nimi profile diagnostyczne

W przypadku wielu chorób, zbadanie stanu mikroflory jelitowej i oznaczenie określonych parametrów w kale, nabywa diagnostycznego znaczenia dopiero poprzez powiązanie ich w profile badań. Poniżej przedstawiono najważniejsze z nich:

Dysbioza - profil podstawowy

Dysbioza jest nadrzędnym pojęciem obejmującym m.in. choroby, które idą w parze z niefizjologicznym składem mikroflory (mikrobioty) jelitowej. Dysbioza wykazuje ścisły związek z funkcjami immunologicznymi, odżywczymi i metabolicznymi. Szczególnie zapalne choroby jelit takie jak choroba Leśniowskiego-Crohna lub wrzodziejące zapalenie jelita grubego postrzegane są dzisiaj jako dysbioza, przy czym zmieniona mikroflora jelitowa prowadzi do nieprawidłowej stymulacji układu odpornościowego w jelitach.

Ponadto nowe odkrycia naukowe pokazują, że dysbioza odgrywa kluczową rolę w powstawaniu chorób układowych związanych z układem odpornościowym jak np. reumatoidalne zapalenie stawów, zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego lub cukrzyca typu I oraz alergie. W profilu podstawowym - dysbioza oceniany jest stan mikroflory jelitowej, niestrawione resztki pokarmowe, kwasy żółciowe, elastaza trzustkowa, kalprotektyna, laktoferyna, α1-antytrypsyna i immunoglobulina wydzielnicza typu A.

Stwierdzenie dysbiozy oznacza konieczność odpowiedniej modyfikacji diety, a często także podania leków regulujących metabolizm i działanie układu odpornościowego, o ile nastąpiło stosowne diagnostyczne wyjaśnienie.

Profil jelita drażliwego

Zespół jelita drażliwego należy do najczęstszych zaburzeń trawienia. Charakteryzuje się szerokim spektrum objawów. W wytycznych wielu towarzystw gastroenterologicznych jako przyczynę wymienia się tu niestabilną mikroflorę jelitową. Przyczyną różnorodności objawów jest tu bowiem wpływ mikroflory jelitowej na funkcje nerwowe/psychiczne oraz układ immunologiczny, podczas gdy w przypadku niestrawności na pierwszym planie jest reakcja zapalna. Często do zespołu jelita drażliwego dochodzi po infekcji jelit leczonej antybiotykami. Zespół jelita drażliwego jest potwierdzeniem prezentowanej w licznych publikacjach hipotezy o patofizjologicznym znaczeniu osi jelito-mózg.

Dlatego profil diagnostyczny „Jelito drażliwe” obejmuje poza badaniem stanu mikroflory jelitowej także określenie poziomu β-defensyny, laktoferyny i zonuliny - markera szczelności jelit. Badania te uzupełnia określenie poziomu serotoniny i kortyzolu w osoczu oraz testy pod kątem nietolerancji pokarmowych. Wynik badania kalprotektyny pozwala na zróżnicowanie pomiędzy organicznymi a czynnościowymi chorobami jelit. Po uzyskaniu odpowiednich danych diagnostycznych skuteczne okazuje się podawanie probiotyków zgodnie z wynikami profilu badań jelita drażliwego. Dodatkowo można wdrożyć, stosownie do objawów, towarzyszące środki takie jak terapia żywieniowa, ruch, fitoterapia, leczenie bólu itd.

Profil przewlekłych chorób zapalnych jelit

Pojęcie przewlekłych chorób zapalnych jelit (nieswoistych) obejmuje najczęstsze formy wrzodziejącego zapalenia jelita grubego i choroby Leśniowskiego-Crohna. Przypuszcza się, że poza predyspozycjami genetycznymi, udział w rozwoju tych chorób ma dysbioza, poprzez zaburzenia immunoregulacji częściowo zależnej od flory jelitowej, zaburzenia szczelności jelit, wpływ toksyn i wiele innych czynników. Żywienie i czynniki psychospołeczne takie jak na przykład stres, również odgrywają tu ważną rolę. Obie choroby często kojarzone są z pozaszkieletowymi chorobami autoimmunologicznymi (choroba Bechterewa, zapalenie stawów krzyżowo-biodrowych itp.) oraz osteoporozą. W obu przypadkach zachodzą zmiany zależnie od stadium zapalenia błony śluzowej jelita. Klinicznie dochodzi do nawracających biegunek i kolek.

Diagnozę można ostatecznie postawić tylko na podstawie kolonoskopii z biopsją i badaniem histopatologicznym. Badania laboratoryjne mogą jednak istotnie przyczynić się do odróżnienia nieswoistego zapalenie jelit od zespołu jelita drażliwego (IBS = irritable bowel syndrome). Także ta ostatnia choroba może przebiegać z silnym bólem podbrzusza i biegunkami. Wartości parametrów takich jak kalprotektyna lub laktoferyna są z reguły podwyższone tylko w przypadku przewlekłej choroby zapalnej jelit, ale nie w przypadku IBS. Jeżeli potwierdzono badaniem histopatologicznym nieswoiste zapalenie jelit, parametry te służą do określenia aktywności choroby, przy czym spadek ich wartości wskazuje na remisję. Ten panel diagnostyczny uzupełnia ocena szczelności jelit. W każdym przypadku ważne jest określenie stanu flory jelitowej.

Nieswoiste zapalenia jelit praktycznie zawsze przebiegają z zaburzeniami wchłaniania i/lub utratą mikroskładników odżywczych w jelicie, wobec czego niezbędna jest taka diagnostyka uzupełniająca. Do oceny zmian immunologicznych służy określenie stanu układu immunologicznego.

Profil ostrego zapalenia jelit (enteritis)

Pod pojęciem enteritis rozumie się ostre zapalenie jelita wywołane zakażeniem drobnoustrojami chorobotwórczymi i oddziaływaniem ich toksyn (enterotoksyn) na błonę śluzową jelita. Bakteryjne zapalenie jelit najczęściej wywołują Campylobacter, Salmonella, Staphylococcus, Shigella, Yersinia, Clostridium, ale także różne serotypy Escherichia coli (np. EHEC). Często wirusowe zapalenie jelita powodują adenowirusy, norowirusy lub rotawirusy. Najważniejsze objawy to ostra biegunka z bolesnymi skurczami jelit, połączona z dużą utratą płynów i elektrolitów.

W profilu diagnostycznym ostrego zapalenia jelit (enteritis) chodzi o zidentyfikowanie patogenów – bakterii i wirusów – wywołujących zapalenie jelita. W związku z tym profil ten obejmuje badanie stanu flory jelitowej, identyfikację czynnika zakaźnego, elastazę granulocytów obojętnochłonnych i laktoferynę. Leczenie zależy od wyników badania pod kątem identyfikacji czynnika zakaźnego i obejmuje zawsze poza zastosowaniem antybiotyków, uzupełnianie płynów i elektrolitów oraz wzmożoną higienę.

Zespół złego trawienia

Zespół złego trawienia charakteryzuje się niewystarczającym trawieniem składników pokarmowych i często skutkuje zespołem złego wchłaniania, tzn. upośledzonym wchłanianiem składników odżywczych. Częstą przyczyną jest tu niedobór enzymów trzustkowych (np. niewydolność zewnątrzwydzielnicza trzustki) lub zaburzenia czynności wątroby (jeśli np. z powodu niedoboru kwasów żółciowych dochodzi do niedostatecznej emulgacji tłuszczu dostarczonego z pożywieniem). Skutkiem jest zwłaszcza niedostateczne trawienie tłuszczu dostarczanego z pożywieniem i w efekcie biegunka tłuszczowa. Nierzadko znaczenie mają przyjmowane leki. W tych warunkach może dojść do poważnych zmian mikroflory jelitowej. Profil podstawowy – dysbioza obejmuje diagnostykę zespołu złego trawienia tj. poza zbadaniem stanu flory jelitowej, ważne jest także badanie pod kątem obecności niestrawionych resztek pokarmowych, oznaczenie elastazy trzustkowej i kwasów żółciowych.

Określenie poziomu mikroskładników odżywczych może dostarczyć dodatkowych informacji o niedostatecznej skuteczności procesów wchłaniania.

Po uzyskaniu odpowiednich informacji diagnostycznych skuteczne okazuje się podawanie enzymów trawiennych. Niezbędne może być również dostarczanie zwiększonych dawek niektórych mikroelementów, aby wyrównać ich niedobory spowodowane upośledzonym wchłanianiem.

Krew utajona/podejrzenie nowotworu

Stwierdzenie krwi w kale jest ważną wskazówką w przypadku szeregu chorób, które mogą przebiegać z krwawieniem w jelitach. Zaliczamy tutaj poza procesami zapalno-krwotocznymi czy skutkami przyjmowania niektórych leków, także nowotwory jelita grubego.

Wprawdzie samo stwierdzenie obecności krwi w kale nie stanowi definitywnego rozpoznania, a nowotwory jelita grubego w wielu przypadkach nie objawiają się krwawieniem, to mało uciążliwe dla pacjenta badanie w przypadku pozytywnego wyniku jest wskazaniem do dalszej diagnostyki, np. kolonoskopii. Badanie pod kątem obecności krwi utajonej w kale jest godnym polecenia pierwszym działaniem diagnostycznym w przypadku niejasnych objawów ogólnych takich jak na przykład utrata masy ciała.

Pomocne są tu również kalprotektyna i marker nowotworów jelita grubego M2-PK. W przypadku podwyższenia poziomu M2-PK w kale, konieczne są dalsze kroki diagnostyczne. Złotym standardem dalszego postępowania diagnostycznego jest kolonoskopia, która umożliwia jednocześnie działania lecznicze takie jak np. ablacja polipa.

Zespół nieszczelnego jelita

Poza zrównoważonym zasiedleniem jelita przez bakterie oraz wystarczającą ilością wytwarzanego przez błonę śluzową śluzu i wydzielniczej immunoglobuliny typu A (IgA), niezbędnym warunkiem zapewniającym obronę przed patogenami i zapobiegającym przenikaniu niepożądanych substancji przez ścianę jelita jest nienaruszona warstwa komórek nabłonka jelita.

Kontrolowane przejście składników odżywczych od światła jelita do krwiobiegu może następować wieloma drogami:

• przez-komórkowo, tzn. przez same komórki nabłonka (poprzez receptory, poprzez endocytozę)
• okołokomórkowo, tzn. poprzez zrąb, przy czym tight junctions regulują przejście płynu i rozpuszczonych substancji.

Wskutek genetycznej skłonności, z powodu toksyn, dysbiozy, nietolerancji pokarmowej i przede wszystkim zmian błony śluzowej jelita spowodowanych przewlekłym stanem zapalnym, dochodzi do zwiększonej przepuszczalności ściany jelita. Wskutek tego osłabiona zostaje funkcja barierowa ściany jelita i dochodzi do zwiększonego przenikania do krwiobiegu niepożądanych substancji. Przy tym może to dotyczyć drobnoustrojów chorobotwórczych, szkodliwych substancji i niedostatecznie strawionych składników pożywienia. Skutek: najpierw miejscowy stan zapalny błony śluzowej jelita, nietolerancje pokarmowe i zwiększone wytwarzanie autoprzeciwciał; później dochodzi także do zmian zapalnych innych tkanek i narządów. W ten sposób zespół nieszczelnego jelita koreluje z całym szeregiem chorób autoimmunologicznych, tak jak wykazano to w przypadku np. cukrzycy typu 1, stwardnienia rozsianego lub reumatoidalnego zapalenia stawów.

Cały szereg parametrów kału pozwala dziś na rozpoznanie lub wykluczenie ,,zespołu nieszczelnego jelita”. Okazało się, że szczególne znaczenie mają tu: α1-antytrypsyna, β-defensyna, zonulina, immunoglobulina wydzielnicza typu A (sIgA) i histamina. Parametry te są określane w ramach profilu jelita drażliwego za wyjątkiem histaminy w kale, którą można oznaczyć dodatkowo.

Interakcje z układem hormonalnym są powszechnie znane – wzmożone wydzielanie hormonów stresu i neuroprzekaźników są przejawami ,,zespołu nieszczelnego jelita”.

Atopie

Pod pojęciem atopii kryje się szereg zaburzeń, które wiążą się ze zmienionym układem odpornościowym (dominacja Th2), jak np. atopowe zapalenie skóry, astma oskrzelowa, katar sienny, alergie pokarmowe itp. Częstość występowania chorób alergicznych jest bardzo wysoka i w coraz większym stopniu dotyczy młodszych pacjentów. Choroby atopowe są często powiązane przyczynowo ze zmianami flory jelitowej. Zbudowanie fizjologicznej flory jelitowej w dzieciństwie jest bardzo ważnym elementem ochrony przez chorobami atopowymi.

W ramach diagnostyki atopii poza weryfikacją dominacji Th2 w parametrach immunologicznych, szczególnie ważną rolę odgrywają tu również badania flory jelitowej. Poza odpowiednimi parametrami immunologicznymi, określa się stan flory jelitowej, parametry dysbiozy, parametry stanu zapalnego oraz parametry szczelności jelit. Badania te są określane w ramach profilu jelita drażliwego oraz dodatkowo należy oznaczyć histaminę w kale.

W przypadku wyników badań diagnostycznych wskazujących na niefizjologiczną florę bakteryjną u pacjentów z atopiami, wskazane są poza interwencjami w zakresie układu immunologicznego także działania żywieniowe oraz przyjmowanie probiotyków, aby przyczynić się poprzez jelito jako największy narząd układu odpornościowego, do unormowania czynności tego układu.